Instytucja dozoru elektronicznego jest jednym z systemów wykonywania kary pozbawienia wolności, polegającym na kontrolowaniu zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym przy użyciu aparatury monitorującej.
W ramach dozoru – oprócz kary pozbawienia wolności – mogą być wykonywanie także niektóre środki karne, takie jak zakaz zbliżania się do określonych osób (dozór zbliżeniowy) oraz zakaz wstępu na imprezę masową orzeczony za czyn popełniony w związku z masową imprezą sportową (dozór mobilny). Kodeks karny przewiduje również możliwość elektronicznej kontroli pobytu orzeczoną w ramach wolnościowego środka zabezpieczającego.
W niniejszym artykule chcielibyśmy Państwu przybliżyć instytucję dozoru elektronicznego, jako formy wykonywania kary pozbawienia wolności w warunkach wolnościowych poza zakładem karnym, czyli tzw. dozoru stacjonarnego. W systemie tym Sąd kontroluje przebywanie przez skazanego w określonych dniach i tygodniach we wskazanym przez Sąd miejscu. Z instytucji tej mogą skorzystać – najogólniej mówiąc – sprawcy drobnych przestępstw, którzy nie wykazują się znacznym stopniem zdemoralizowania.
USTAWOWE WARUNKI
Sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli zostały spełnione łącznie następujące warunki:
- wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 i 6 miesięcy;
W tym kontekście należy wskazać, że chodzi o sumę kar orzeczonych, a nie o wymiar kary pozostałej do odbycia w czasie orzekania w przedmiocie dozoru. W praktyce oznacza to, że jeśli została orzeczona wobec skazanego kara pozbawienia wolności w wymiarze 3 lat, a pozostało mu do odbycia 1 rok i 6 miesięcy, skazany nie może ubiegać się skutecznie o zezwolenie na dozór elektroniczny).
- nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego tj. nie mamy do czynienia ze skazanym w warunkach tzw. multirecydywy wielokrotnej;
W tym kontekście należy wskazać, na niejednolitą praktykę orzeczniczą Sądów w przypadku rozpoznawania wniosków dotyczących osób skazanych w warunkach art. 65 § 1 k.k. czyli m.in. co do sprawców, którzy z popełnienia przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodów lub popełnili przestępstwo działając w ramach zorganizowanej grupy przestępczej. Przepis ten odsyła do art. 64 § 2 k.k, co budzi wątpliwości interpretacyjne, odnoszące się do tego, czy sprawca działający np. w warunkach zorganizowanej grupy może skutecznie starać się o dozór elektroniczny. Praktyka orzecznicza nie jest w tej kwestii jednolita. Część Sądów, interpretując literalnie przepis art. 65 § 1 k.k, który odsyła wyłącznie do art. 64 § 2 k.k w zakresie wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, nie widzi przeszkód formalnych do ubiegania się o zezwolenie na odbycia kary w SDE. Można jednak spotkać się z orzeczeniami, w których Sądu umarzają postępowanie w przedmiocie udzielenia takiego zezwolenia w stosunku do skazanych w warunkach zorganizowanej grupy.
- jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary,
- skazany posiada określone miejsce stałego pobytu,
- osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę na to, aby odbył on w miejscu zamieszkania tych osób karę w systemie dozoru elektronicznego,
- odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, obejmujące w szczególności liczbę oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi.
CZY SKAZANI POZBAWIENI WOLNOŚCI JUŻ ODBYWAJĄCY KARĘ MOGĄ UBIEGAĆ SIĘ O DOZÓR?
O udzielenie zgody na odbycia kary w systemie dozoru elektronicznego mogą ubiegać się skazani, którzy nie rozpoczęli wykonywania kary pozbawienia wolności, jak również skazani którzy taką karę zaczęli odbywać. Wniosek może złożyć sam skazany, jego obrońca, ale też prokurator, sądowy kurator zawodowy oraz dyrektor zakładu karnego.
Jeżeli wniosek o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego dotyczy skazanego, który odbywa już karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, posiedzenie sądu penitencjarnego odbywa się w tym zakładzie, w którym skazany przebywa. W takim przypadku Sąd ten jest właściwy do złożenia wniosku. Sąd penitencjarny, rozpoznając wniosek, wysłuchuje przedstawiciela administracji zakładu karnego co do celowości udzielenia zezwolenia, jak również wysłuchuje stanowisko prokuratora, którego udział w posiedzeniu jest obowiązkowy. Skazanemu, który rozpoczął już odbywanie kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie w systemie dozoru elektronicznego pozostałej części kary, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego.
Skazanemu, który nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia go w zakładzie karnym. W tym przypadku do rozpoznania wniosku właściwy jest sąd penitencjarny tj. Sąd Okręgowy, w którego okręgu skazany przebywa.
ZASTĘPCZA KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Co niezwykle istotne, zezwolenie na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego można orzec wobec skazanego, wobec którego orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe oraz karę pozbawienia wolności orzeczoną obok kary ograniczenia wolności.
WIĘCEJ NIŻ JEDNA KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Zezwolenia można udzielić również skazanemu, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, nieprzekraczających jednak w sumie 1 roku i 6 miesięcy. W przypadku objęcia wyrokiem łącznym kary pozbawienia wolności wykonywanej w systemie dozoru elektronicznego sąd penitencjarny z urzędu uchyla zezwolenie na odbycie tej kary w tym systemie, co nie stoi na przeszkodzie jednoczesnemu udzieleniu zezwolenia na odbycie kary łącznej pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli nie przekracza ona 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE
Skazany odbywający karę pozbawienia wolności w warunkach dozoru elektronicznego może ubiegać się warunkowe przedterminowe zwolnienie na zasadach ogólnych tj. po odbyciu co najmniej połowy kary, a w przypadku skazanych określonych w art. 64 § 1 k.k po odbyciu dwóch trzecich kary. O warunkowym przedterminowym zwolnieniu skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego orzeka na posiedzeniu sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany posiada miejsce stałego pobytu. Udzielenie warunkowego przedterminowego zwolnienia nie jest jednak dopuszczalne wobec skazanego, który odbywa w systemie dozoru elektronicznego zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
WARUNKI FORMALNE, KTÓRE MUSI SPEŁNIAĆ WNIOSEK DO SĄDU
Wniosek o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego składa się na piśmie wraz z uzasadnieniem. Do wniosku załącza się zgodę wszystkich osób pełnoletnich zamieszkujących wspólnie ze skazanym na to, aby skazany odbył w miejscu zamieszkania tych osób karę w systemie dozoru elektronicznego. Wniosek nie podlega opłacie. We wniosku skazany może zaproponować przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie, w szczególności w celu świadczenia pracy, wykonywania praktyk religijnych lub korzystania z posług religijnych, sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą; kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej, korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem, utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami, korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii, dokonania niezbędnych zakupów.
ZAŻALENIE NA ODMOWĘ
Na postanowienie sądu penitencjarnego o odmowie udzielenia zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego przysługuje zażalenie skazanemu lub jego obrońcy, prokuratorowi, a także sądowemu kuratorowi zawodowemu lub dyrektorowi zakładu karnego, jeżeli składali wniosek o udzielenie zezwolenia.
PONOWNY WNIOSEK
Ponowny wniosek skazanego lub jego obrońcy o udzielenie zezwolenia w tej samej sprawie, złożony przed upływem 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie udzielenia tego zezwolenia, pozostawia się bez rozpoznania. Ograniczenie to dotyczy jednak wyłącznie skazanego i jego obrońcy. Dyrektor zakładu karnego, prokurator oraz sądowy kurator zawodowy nie są w swych działaniach krępowani trzymiesięcznym terminem, który musi upłynąć od dnia wydania postanowienia o odmowie udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Termin trzymiesięczny liczony jest od dnia wydania poprzedniego postanowienia odmawiającego udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. W praktyce oznacza to, że Jeżeli Sąd odwoławczy nie zmieni wydanego postanowienia, ponowny wniosek nie może zostać złożony przed upływem 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie udzielenia tego zezwolenia.
Z instytucją dozoru elektronicznego wiąże się wiele innych istotnych z punktu widzenia praktyki zagadnień związanych m.in. z prawami i obowiązkami skazanego, który odbywa karę w SDE, ze wstrzymaniem wykonania kary pozbawienia wolności do czasu rozpoznania wniosku o zezwolenie, a także uchyleniem zezwolenia. Zagadnienia te zostaną omówione w kolejnym artykule.
